Wat zijn shifters?

Net als bij zoveel functionele onderdelen valt de onmisbaarheid van shifters pas op als ze gebreken beginnen te vertonen of stuk zijn. De relatief kleine apparaatjes vervullen een belangrijke functie: ze zorgen ervoor dat je kunt schakelen, en dankzij hun integratie met de remhendels spelen ze ook een belangrijke rol bij het remmen. Maar hoe zijn shifters in hun huidige vorm eigenlijk ontstaan? Hoe werken ze precies? En, belangrijker nog, wat zijn de verschillen tussen de systemen voor racefiets, gravelbike en mountainbike?

Een korte geschiedenis van de Shimano shifter

De shifters zoals we ze nu kennen werden eind jaren ’80 voor het eerst geïntroduceerd door Shimano. Het ‘Rapidfire’-systeem was weliswaar alleen geschikt voor mountainbikes, maar het was de eerste keer dat je kon schakelen zonder het contact met het stuur te verliezen. Daarvoor was schakelen alleen mogelijk middels buiscommandeurs of duimverstellers. Vanwege het succes van de Rapidfire duurde het niet lang voor het systeem ook beschikbaar werd voor racefietsen. Een jaar later, in 1990, lanceerde Shimano het STI (Shimano Total Integration) systeem, waarbij de shifter geïntegreerd werd in de remgreep. Vanaf dat moment konden ook wielrenners schakelen en remmen zonder daarbij van positie te veranderen of het stuur los te laten. 

Een moderne shifter bestaat uit een remhendel, twee versnellingsschakelaars en (in het geval van een gravelbike of racefiets) een shifterhood. Hierdoor heeft een race- of gravelshifter eigenlijk drie functies: remmen, schakelen en het biedt een extra positie voor je handen op het stuur om onder andere te kunnen sturen. 

Hoe werkt een shifter?

Ondanks dat de Rapidfire en STI systemen revolutionair waren voor de wielersport, is de werking in principe niet anders dan de oudere shifter systemen. Met de versteller op het stuur bedien je (in het geval van mechanisch schakelen) een kabel die naar de derailleur loopt. Door deze kabel aan te trekken of iets te laten vieren, schakel je naar een zwaarder of lichter verzet. Omdat een mountainbikestuur qua uiterlijk nogal verschilt van een racefietsstuur is het niet verrassend dat ook het uiterlijk van de schakelsystemen afwijkt. Toch ligt aan de werking van Rapidfire en STI dezelfde technologie ten grondslag. Shimano maakt hierbij gebruik van de S.I.S.-technologie (Shimano Indexed Shifting), waarbij je door middel van hoor- en voelbare ‘klikjes’ je ketting heel precies op de verschillende tandwielen kunt plaatsen. Bij het ontwerp van het STI-systeem heeft Shimano ook de hood van de shifter opnieuw vormgegeven, waardoor er een extra manier werd gecreëerd om je stuur vast te houden.

Naast het ‘traditionele’ mechanisch schakelen heb je ook de mogelijkheid te kiezen voor een elektronisch schakelsysteem. Mechanisch schakelen biedt weliswaar een meer organische ervaring (en daarnaast is het systeem eenvoudig te repareren als er iets kapot gaat), maar door het elektronische schakelsysteem is schakelen een stuk makkelijker én efficiënter geworden. Het elektronisch schakelen – bij Shimano onder de naam Di2 geïntroduceerd – werkt met een elektronisch signaal dat vanaf de shifter al dan niet draadloos naar de derailleur gestuurd wordt. Hierdoor ervaar je dat jouw ketting razendsnel en efficiënt naar het volgende kransje geduwd wordt. Tijdens dit elektronisch schakelen krijg je te maken met Synchronzed Shift. Deze technologie zorgt voor een optimale ligging van de ketting.

• Synchronized Shift: de voorderailleur kiest automatisch de meest efficiënte versnelling. Dit treed in werking op basis van het schakelen van de achterderailleur, zodanig dat de ketting niet te schuin komt te liggen
• Semi-Synchronized Shift:  kiest automatisch de stand van de achterderailleur die de beste schakelstap oplevert wanneer de voorderailleur wordt geschakeld.

Verschillende disciplines, verschillende shifter systemen

In de basis verschillen de systemen dus niet van elkaar, maar toch zijn ze per discipline behoorlijk verschillend. Hoewel het verschil in uiterlijk tussen de shifters voor een racefiets en die voor een gravelbike op het eerste gezicht niet heel groot is, verschillen ook deze systemen wel degelijk van elkaar.  

Shifters voor je racefiets

Het Shimano Total Integration (STI) systeem is niet lang na de Rapidfire speciaal ontwikkeld voor racefietsen en bevindt zich op het punt van je stuur waar de kromming naar beneden begint. Het systeem is zo ontworpen dat je eigenlijk één hendel hebt waarmee je zowel kunt schakelen als kunt remmen zonder dat je daarvoor uit je aerodynamische houding (onderin de beugels) hoeft te komen. Door de hele hendel naar je toe te trekken, kun je dus – net als vroeger – remmen. Druk je de hele hendel naar binnen dan schakel je naar een lichter verzet, druk je echter alleen de kleinere hendel naar binnen dan schakel je naar een zwaarder verzet. Een hele verbetering dus ten opzichte van de vroegere schakelsystemen, waarbij je naar je onderbuis moest reiken om te kunnen schakelen. Omdat in het wegwielrennen elke gram telt, zijn de schakelgroepen, en dus ook de shifters, zo licht mogelijk gemaakt. 

Gravelbike: het STI-systeem, maar dan robuuster

Qua uiterlijk lijkt een gravelbike een beetje op een kruising tussen een racefiets en een mountainbike, waarbij de shifters in eerste instantie rechtstreeks van een racefiets lijken te komen. Toch is dit niet helemaal waar: de shifters mogen dan (bijna) hetzelfde uiterlijk hebben, het uitdagende(re) terrein waarover je met een gravelbike fietst vraagt net iets meer van je schakelgroep dan voor een racefiets noodzakelijk is. Voor gravelbikes heeft Shimano daarom het GRX-systeem ontwikkeld, dat qua robuustheid precies tussen de racefiets- en mountainbikeschakelsystemen in zit.

Op het eerste gezicht lijken de shifters van de GRX-systemen op die van een racefiets, maar als je beter kijkt is eigenlijk vooral het STI-systeem hetzelfde in beide disciplines. Schakelen en remmen is dus hetzelfde als bij een racefiets. Verder zijn eigenlijk alle uiterlijke kenmerken verschillend van die van hun racefiets-tegenhangers. Zo hebben de hendels en shifter hoods van de GRX-shifters een iets andere vorm (meer golvend) en zit er iets meer profiel op om te zorgen dat je ook op een hobbelige ondergrond grip houdt. Ook het draaipunt van de hendels zit, ten opzichte van racefietsen, hoger zodat er een betere hefboomwerking ontstaat. 

Rapidfire: super snel schakelen op je mountainbike

Hoewel het mountainbikeschakelsysteem eerder ontwikkeld is dan het systeem voor racefietsen, lijken de Rapidfire (MTB) en STI (Race & Gravel) systemen qua uiterlijk niet op elkaar. Waar bij het STI systeem remmen en schakelen met één hendel plaatsvindt, heeft het Rapidfire systeem voor elke handeling een aparte hendel, waarbij de remhendel eigenlijk geen onderdeel uitmaakt van het schakelsysteem. 

De shifters bevinden zich op een mountainbike direct tegen de binnenkant van je grips. Beide hendels bevinden zich onder de remhendel, waardoor je tijdens de verschillende handeling geen hinder van de andere hendel ondervindt. Het Rapidfire systeem heeft een duim- en een wijsvingerhendel, die heel eenvoudig bediend kunnen worden door de duimhendel met je duim weg te duwen (als je naar een zwaardere versnelling wilt schakelen) en de wijsvingerhendel met je wijsvinger naar je toe te trekken (om naar een lichter verzet te schakelen). Schakelgroepen, en shifters, zijn er voor mountainbikes in verschillende gewichten (afhankelijk van de kwaliteit en de eisen die je als gebruiker aan je materiaal stelt), maar zijn over het algemeen wat robuuster en meer open (zodat modder sneller tussen de onderdelen uitvalt) dan de variant voor racefietsen.